Новости Энциклопедия переводчика Блоги Авторский дневник Форум Работа

Декларация Поиск О нас пишут Награды Читальня Конкурсы Опросы








ГП-цитатник

Помогите перевести с сербского

Модератор: Dragan

Помогите перевести с сербского

Сообщение Filumena » Пт июн 14, 2013 17:54

Добрый день!
В Черногории, в Цетинье очень заинтересовал памятник (очевидно, героям второй мировой) с надписью:
Нити писну, нити зуби шкрину.
Заточници мријет навикнути.
Нашла, что это фразы из поэмы Ивана Мажуранича "Черногорцы или смерть Смаил-аги Ченгича", но вот перевод в интернете найти не могу.
Помогите, пожалуйста!
Заранее спасибо!
Filumena

 
Сообщения: 2
Зарегистрирован: Пт авг 06, 2010 14:32
Откуда: Львов, Украина
Язык(-и): pl-ru-ua





Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение somnolent » Сб июн 15, 2013 19:32

Нити писну, нити зуби шкрину. = Ни застонали, ни заскрипели зубами.
Заточници мријет навикнути. = Заточники умирать привыкли (привыкшие/привычные - т.е. не боятся умереть в бою).
Эти строчки идут в поэме не друг за другом, но в одном абзаце-куплете.
Krcnu kolac nekoliko puta,
Zviznu pala nekoliko puta,
Zadrhtaše ta vješala tanka,
Al ne pisnu Crnogorčad mlada,
Niti pisnu, niti zubi škrinu.
Proz poljanu mrka krvca teknu,
Niti pisnu, niti zubi škrinu.
Poljana se napuni tjelesa,
Niti pisnu, niti zubi škrinu.
Već tko zovnu Boga velikoga,
Tko lijepo ime Isusovo,
Ter se lasno rastadoše s suncem
Zatočnici mrijet naviknuti.


Про заточников (тур. deliler) по-русски читаем тут: http://feldscher.su/duelnyy-poedinok-na ... alkan.html
Дуэльный поединок народов Балкан
05 Августа 2011 Елена Иванова

УвеличитьНароды Балкан и сопредельных территорий долгое время сохраняли, в отличие от народов других стран Европы, а кое в чем продолжают сохранять и в настоящее время, элементы древней воинской культуры. Одним из таких элементов является традиция устраивать поединок на оружии - «Dvoboj» или двобор. Дольше всего, местами вплоть до начала XX века, эта традиция просуществовала в форме дуэльного поединка - «медан», «подщелити медан», «медан диелити» (боснийцы, македонцы, сербы, хорваты, черногорцы), «мегдан» (болгары, македонцы, хорваты), «деля мегдан с някого» (болгары) - боя между двумя соперниками на холодном оружии или с применением огнестрельного, происходящего в присутствии секундантов, по заранее установленным традицией или особым кодексом правилам.

У черногорцев, специфические условия жизни и быта которых способствовали сохранению и консервации многих древних институтов и архаических пережитков, положение о дуэли было включено даже в законник, в частности, в «Законник Данилы Первого Князя и государя Свободной Черногории и Брды», принятого в 1855 году в Цетине: «Ст. 40. Вести поединок могут только сами поединщики, но без секундантов и без собрания войск, и без чьей-либо помощи, а если кто пойдет за секунданта или помощника, тот оштрафован должен быть на сто талеров». [78, с. 172]

Ценные сведения о поединках в Черногории оставил после себя П.А. Ровинский, сыгравший большую роль в культурной жизни этой страны, живший там с небольшим перерывом с 1879 по 1907 г. и написавший многотомный труд «Черногория в ее прошлом и настоящем». Он писал: «Поединки в Черногории были только между своими и иногда служили средством при решении какого-нибудь спора между двумя сторонами, это называлось «поделити мейдан» или «поле», а выходящий на поединок «мейданджя» и «заточник»... Если поединок происходит между лицами из двух различных племен, то выбирают для его выполнения нейтральное место...

При поединках в одном племени или селе выбирались с той и другой стороны секунданты (кумови, в гл. кумовите); и кроме того, присутствовали люди, близкие тому или другому, и просто зрители, но всегда держащие одну какую-либо сторону... Тот, кто хочет вызвать, шлет другому яблоко. Яблоко это он протыкает иголкой и продевает сквозь него нить из опреглячи (женский передник). Вызывающий же назначает день и место. Получивший яблоко съест его, и скорее готов погибнуть, чем не съесть; а затем шлет точно такое же яблоко к вызывающему его со словами: «В такой-то день и на таком месте ожидай меня»...

Два секунданта несут по длинному мечу и по палке. Мечи длинные и острые с обеих сторон. Сойдясь на месте, секунданты передают каждый своему мечи, а палки держат в руках. Они служат для того, чтобы разделить бойцов, когда видят, что достаточно было боя или когда поединок совершен, как было уговорено. Если уговор был, чтобы бились, пока не падут оба, то секунданты не мешают; если же нет, то разнимают их, как только один другого ранит до крови (окрвави), и кто первым ранит, того и победа...

Бой на мечах установился конечно, но в то же время, когда мечи составляли обычное оружие; но в последствии их заменили ножи, и меч стал редкостью; тем не менее, для поединка отыскивали мечи». [156]

К этому можно добавить также известия А. Попова, путешествовавшего в Черногории в 1840-е годы.

«В Черногории был обычай, из мести и часто просто из удали вызывать друг друга на поединок. Убийство на поединке наказывается одинаково со злоумышленным убийством. Чаще же случалось, что поединщики созывали к себе на помощь и, когда вокруг завязывался бой, удалялись». [144, с. 145]

У черногорцев и сербов часто встречался довольно оригинальный способ зачина поединка: соперники хватали друг друга за палец или ладонь и тянули один другого в свою сторону, где в нескольких шагах лежал нож (меч), а иногда пистолет. Кто первым дотягивался до своего оружия, получал возможность и первым нанести удар или выстрелить из пистолета.

Сражались южные славяне не только в пешем порядке, но и сидя верхом на коне, о чем свидетельствует их фольклор. Причём в конной дуэли чаще использовались не нож, меч или пистолет, а другое оружие, например, дубина (палица):

«Ну-ка стань ты на черте юнацкой, Палицу я брошу боевую, Испытаю юнацкую силу!»... Стали спорить меж собой юнаки,

Кто ударит палицею первый. И промолвил Арап черноликий: «Бог тебе на помощь, младший дружка, Палицу я должен бросить первым!»

Согласилось Дитя Голомеше, И подходит воин малолетний, Подъезжает он к черте юнацкой. Цель наметил Арап черноликий,

Он прикинул, как верней ударить, В грудь коню не стал он примеряться, Промеж глаз он целит аргамаку И с размаху палицу бросает.

В то мгновение конь любимый Гюро Лег на землю, рухнул на колени, Пролетела палица чуть выше. И промолвил Арап черноликий:

«Бог тебе на помощь, младший дружка! В первый раз ты взял меня обманом, Дай мне бросить палицу вторично!»

Отвечало Дитя Голомеше: «Бог сразил бы Черного Арапа!

Нам однажды суждено погибнуть, Уж кому-то господь бог поможет». И подъехал Арап черноликий, И подъехал он к черте юнацкой,

Цель наметил воин малолетний, Он прикинул, как верней ударить, Как ударить палицей Арапа. Промеж глаз не стал он примеряться,

Прямо в грудь он целит аргамаку: Если конь упадет на колени, В голову врагу удар придется. И метнул в Арапа младший дружка,

И метнул он палицу с размаху, Конь Арапа рухнул на колени, Рухнул на колени, лег на землю, И припал он к мураве зеленой,

Угодила палица в Арапа; Угодила, в голову попала, Сбросила с седла того Арапа. Выхватил тут саблю младший дружка,

Вмиг раскрыл он лезвие складное, Обнажил отточенную саблю, И взмахнул он этой острой сталью, Чтобы голову отсечь Арапу». [135, с. 115-116]

Как отмечено в различных исторических хрониках, фольклорных текстах и многочисленных мемуарах путешественников, одним из распространенных видов конной дуэли был «бой на копьях». Копьем действовали в упор, пробивая им врага насквозь.

У болгар и македонцев «мегдан» иногда проводился в виде борцовской схватки, что, возможно, возникло под влиянием турок. Как известно, дискриминация и рабство местного населения привели к увеличению турецкого населения в южнославянских землях. Турецкой борьбе стала покровительствовать знать, а победители состязаний часто занимали высокие государственные посты. И под влиянием популярности борьбы турки даже поединок чести сумели трансформировать в зрелище.

Традиционное фехтование славянских народов («маченье» - у сербов, «мечуванье» - у македонцев, «macevanje» - у хорватов, «mecevanje» - у словенцев), посредством которого чаще всего проводились поединки, также подверглось существенному турецкому влиянию. Это же можно сказать о фехтовании на саблях у албанцев и сложившейся школе сабельного фехтования венгров.

Кстати, фехтование на саблях или мечах проводилось не только в виде дуэльного или воинского состязания, но и как своеобразное выражение некоторых оригинальных традиций. Например, в Трогире (Хорватия) еще в XIII в. проводилось состязание в фехтовании, связанное с обычаем избрания «короля», власть которого длилась два-три дня. В это время все односельчане должны были повиноваться ему.

Известно, в Дубровнике в начале XVI века существовала школа фехтования («Skola macevanja»), открытая в 1504 году неким Фердинандом. [277, с. 707] К тому же веку относятся упоминания о фехтовальных состязаниях в рамках фехтовальных обществ и отдельных школ.



Про заточников-юнаков (и гусар заодно) по-польски читаем тут: http://www.cc.www.cc.kresy.pl/?zobacz/s ... o-husarzom
Kim byli „szaleni”?

W XVI i XVII wieku, nazywano ich w Polsce deli junakami. Byli elitą kawalerii Imperium Osmańskiego. Sami siebie nazywali zatočnici, co oznacza tych, którzy wyzywają innych do boju. Ich żywiołem była walka indywidualna, gdyż właśnie pojedynkując się z najlepszymi żołnierzami przeciwnika, mogli wykazać się swoimi umiejętnościami i męstwem. Turcy nazywali ich deliler (deli, to liczba pojedyncza; deliler to liczba mnoga), co oznacza „szaleni”. Wynikało to z tego, że „szaleni” szukali najbardziej niebezpiecznych miejsc i okazji do wykazania się swoją niepospolitą odwagą. By zasłużyć na miano deli należało przeżyć dziesięć pojedynków.

Najobszerniejszą charakterystykę deli junaków XVI wieku, pozostawił Francuz Nicolas de Nicolay, który podróżował po państwie sułtana w 1551 roku:

„Deli junacy są awanturnikami, jak i są to lekkokonni, których zajęciem jest poszukiwanie przygód w miejscach bardzo niebezpiecznych, w których poprzez wojenne wyczyny z użyciem broni mogą dać dowód cnoty i męstwa. Stąd też przyłączają się chętnie do armii wielkiego Turka [sułtana] bez żadnego żołdu (tak jak akindżi), chociaż większość z nich jest żywiona i oporządzana z kieszeni baszów, bejlerbejów i sandżakbejów [zwanych w szesnastowiecznej Polsce sędziakami], z których każdy posiada w swym orszaku pewną liczbę najbardziej dzielnych i walecznych deli junaków. Zamieszkują oni części Bośni i Serbii sąsiadujące z jednej strony z Grecją a z drugiej z Węgrami i Austrią. Za naszych czasów zwani Serbami i Chorwatami, są oni prawdziwymi Ilirami, których Herodian w żywocie [Septymiusza] Sewera opisuje jako bardzo dzielnych ludzi wysokiego wzrostu, dobrze zbudowanych i umięśnionych, posiadających cechy lwa, ale charakteru najbardziej złośliwego i obyczaju bardziej niż barbarzyńskiego, wielkiego polotu, i łatwości w ich oszukaniu. Niemniej jednak byli oni w dużym poważaniu u Aleksandra Wielkiego za to, że często podejmowali się wziąć na siebie okupowanie Macedonii. Turcy nazywają ich deli, co oznacza śmiali szaleńcy. Lecz między sobą zwą się zataznicy [właściwie „zatočnici”], co w ich języku oznacza wyzywacze ludzi [to jest ci, którzy wyzywają innych do boju], ponieważ każdy z nich jest zobowiązany stoczyć dziesięć walk (by zasłużyć na tytuł i godło deli junaka czyli zataznika) z wyzwanymi walcząc w bezpośrednim starciu do skruszenia kopii na przeciwniku. W walce stosują odziedziczone po przodkach pewne podstępy i sztuczki z taką zręcznością i odwagą, że zazwyczaj stają się zwycięzcami. Pierwszego deli junaka zobaczyłem w Adrianopolu, gdzie z panem d’Aramont byliśmy w domu Rostana baszy – pierwszego wezyra, do którego ów deli junak należał. Tenże nie tyle na moją prośbę, co w nadziei otrzymania jakiegoś podarku, jak był przyzwyczajony, podążał za nami aż do mieszkania. Tam podczas przyjęcia mogłem obserwować jego osobę i dziwny ubiór, który przedstawiał się następująco: Jego żupan oraz długie i szerokie spodnie, które Turcy zwą saluary [szarawary] były ze skóry młodego niedźwiedzia futrem na zewnątrz, a na saluary nasunięte miał buty lub trzewiki z żółtej koźlej skóry [marokin] spiczaste z przodu, bardzo wysokie z tyłu i podkute, wyposażone w szerokie i długie ostrogi. Na głowie nosił długą czapkę w polskim lub gruzińskim stylu zwisającą na ramię, zrobioną z cętkowanej skóry lamparta. A na niej tuż nad czołem, by wydać się bardziej groźnym, przyczepił w poprzek ogon orła. A dwa skrzydła z dużymi złoconymi gwoździami przymocowane były do niewielkiej tarczy, którą nosił zawieszoną na temblaku u boku. Jego uzbrojenie stanowiły szamszir [rodzaj szabli], sztylet [puginał?] i noszony w prawej ręce buzdygan, czyli metalowa maczuga, bogato inkrustowany. Ale kilka dni później po wyjeździe z Adrianopola wojska, które Achmat basza (którego później wielki pan [sułtan] rozkazał udusić w jego łóżku) prowadził do wielkiego pana w Siedmiogrodzie, zobaczyłem deli junaka dosiadającego pięknego tureckiego konia nakrytego całą skórą z wielkiego lwa. Dwie przednie łapy szczepione były na piersi, a dwie pozostałe zwisały z tyłu. Buzdygan miał przyczepiony do siodła, a prawa ręka dzierżyła długą wydrążoną kopię z dobrze zaostrzonym grotem. Całość była w bardzo osobistym stylu, jak to widać w zaprezentowanym portrecie [ilustracja 4]. By zaspokoić mą ciekawość spytałem go jeszcze przez dragomana, jakiej był narodowości i jaką wyznawał religię. Otrzymałem poważną odpowiedź, że był Serbem ale jego dziad wywodził się z Partów, ludu niegdyś bardzo słynnego i cenionego, najbardziej wojowniczego ze wszystkich krain Wschodu. A jeśli chodzi o religię, to żyjąc wśród Turków według ich prawa ukrywał, że był chrześcijaninem – z urodzenia, z serca i z woli. I aby mnie o tym przekonać odmówił w potocznej grece i po słoweńsku Ojcze Nasz, Pozdrowienie Anielskie i Skład Apostolski. Zapytałem go też, dlaczego ubiera się tak dziwnie i z taką ilością piór. W odpowiedzi usłyszałem, że to w celu zaprezentowania się wrogowi bardziej groźnym i przerażającym. A jeśli chodzi o pióra, to mogli je nosić tylko ci, którzy osobiście wykazali się pamiętnymi czynami, ponieważ wśród deli junaków pióropusz uznawany jest za prawdziwą ozdobę dzielnego człowieka wojny. I to było wszystko, czego mogłem się dowiedzieć od tego miłego deli junaka.”

Francuzowi temu zawdzięczamy również dwie ilustracje spotkanych przez niego deli wojowników (zob. galeria).

W roku 1557, czyli ledwie 6 lat po tym, gdy francuski podróżnik spotkał deli junaków, uczestnik polskiego poselstwa do Turcji, Erazm Otwinowski, miał podobną okazję podziwiania tych wojowników. Pozostawił jednak znacznie krótszą ich charakterystykę:

„Pograniczni ludzie albo służebni, którzy tam przyjeżdżają, które oni deliami zową, ci tylko tak chodzą jako i jeżdżą w ostrogach, z pierzem pospolicie żurawiem białem i według tego, jako który zwycięstwo otrzymał, tylko piór białych u kiwiora [rodzaj nakrycia głowy] nosi i z bronią wielką, aby znać było ukrainnego [pogranicznego] witezia [rycerza].”

Na mołdawskiej ziemi

W 1572 roku, Ioan Vodă cel Viteaz (zwany w Polsce Iwonią Okrutnym), chcąc zagwarantować sobie władzę w Mołdawii, miał do niej sprowadzić aż 6000 deli junaków. Stanęli oni do walki z kawalerią polską, która z kolei wspierała jego przeciwnika, Bogdana Lăpusneanu (Bogdana IV).

Polska wyprawa do Mołdawii nie była oficjalną interwencją Rzeczypospolitej w mołdawskie sprawy wewnętrzne. Dożywający swych ostatnich dni król Zygmunt August zezwolił tylko na udzielenie prywatnej pomocy Bogdanowi, gdyż oficjalna interwencja wiązałaby się z ryzykiem wybuchu otwartej wojny z Imperium Osmańskim, które również rościło sobie pretensje do zwierzchnictwa nad tym krajem, nie uznając hołdowniczego wobec Polski aktu Bogdana IV. Do Mołdawii ruszyły więc wojska w części złożone z zaciągów poczynionych przez magnatów polskich. Najwięcej z nich przyprowadził niedoszły teść Bogdana, Jan Tarło. Szwagier Jana Tarły, hetman Jerzy Jazłowiecki, wbrew woli króla, wydzielił z regularnych wojsk kwarcianych znaczne siły i posłał je na pomoc Bogdanowi. Wraz z innymi zaciągami i sługami hospodara, którzy pozostali wobec niego lojalni, nazbierało się łącznie 2000 żołnierzy. Tak małą armię wywiódł Mikołaj Mielecki z Polski. Ale i ta liczba wkrótce uległa redukcji. Już po przekroczeniu granicznej rzeki Dniestr, pod Czerniowcami dokonano przeglądu i selekcji wojsk ekspedycyjnych. Siedmiuset najmniej zdatnych do boju odesłano do domów. W głąb Mołdawii ruszyła armia licząca sobie ledwie 1300 żołnierzy, z czego niecałe 1000 kawalerii. W większości husarze. Nad sprowadzoną z Chocimia artylerią ogólne dowództwo powierzono Jakubowi Jordanowi. Dysponował on co najmniej 12 działkami i 1 dużym działem. Jak to zwykle bywało, żołnierzom towarzyszyła luźna czeladź, to jest służba obozowa. Jej liczbę można szacować na około 2000 – 3000. Dawałoby to łącznie około 4000 zdolnych do walki mężczyzn. Zastępcą naczelnego wodza Mikołaja Mieleckiego był wojewodzic ruski i starosta stryjski w jednej osobie, Mikołaj Sieniawski.

Mający poparcie sułtana Iwonia, miał zaciągnąć z Imperium Osmańskiego liczne wojsko, z czego aż 6000 deli junaków. Dowodził nimi sandżakbej białogrodzki. Armia Iwonii, razem z Mołdawianami, którymi dowodził Dumbravă, miała liczyć 100 000! Ale wielkość ta jest z całą pewnością mocno zawyżona. W roku 1574, przeciwko Turkom, Iwonia miał zmobilizować (nie licząc zaciężnych kozaków polskich) 33 000 mężczyzn, z czego około 20 000 słabo uzbrojonej piechoty chłopskiej. To był maksymalny potencjał mobilizacyjny tego kraju. Jednak Iwonia, który w chwili wkroczenia Polaków do Mołdawii w 1572 roku rządził tym krajem ledwie od dwóch miesięcy, nie mógł wówczas zmobilizować tak licznej armii.

Połączone wojska Iwonii szacuję na około kilkanaście tysięcy żołnierzy. Wraz z luźną czeladzią w wojsku osmańskim, wołoskim i mołdawskim, liczba ta ulega podwojeniu. Nie wydaje mi się jednak, aby znacząco przekroczyła 30 000. Są to oczywiście tylko szacunki, które mogą być obarczone znaczącym błędem.

W sytuacji, gdy Mołdawianie opowiedzieli się za nowym hospodarem, Mielecki nakazał powrót do Polski. Po serii mniejszych i większych starć, żołnierze koronni wycofali się do własnego kraju, co oznaczało osobistą porażkę Bogdana, choć już nie polskiej polityki, gdyż Iwonia, przybrawszy tytuł Jana III, tak jak i jego poprzednik Bogdan, złożył akt hołdowniczy wobec polskiej Korony. Zanim jednak do tego doszło, osmańskie wojska Iwonii kilkakrotnie zmierzyły się z Polakami. W jednym z takich starć, a doszło do niego 10 kwietnia 1572 roku, wzięło udział aż 1000 deli junaków!

Husarze w walce z szalonymi

W nocy poprzedzającej starcie wojska koronne zajmowały obronną pozycję – między Prutem a nieokreśloną z nazwy mniejszą rzeką. Polacy spędzili noc na czuwaniu w pełnej gotowości bojowej. O świcie okazało się, że również i nieprzyjaciel jest gotowy do walki, lecz przedzielająca obie armie rzeka Prut nie dopuściła do uderzenia głównych sił Iwonii. Dowódcy tychże zdecydowali się najpierw związać Polaków walką wydzieloną grupą kawalerii (w tym celu użyto około 1000 deli junaków), przeprawić pozostałe wojska, otoczyć zewsząd Polaków i jeśli już nie rozbić samego taboru, to przynajmniej zablokować go w widłach wspomnianych tutaj rzek.

Nie jest pewne, czy przed starciami, do których doszło tego dnia, tabor wojsk koronnych wyruszył w drogę. Być może dopiero szykował się do dalszego marszu. W każdym razie jego tyłów pilnowała wyposażona w rohatyny chorągiew kozacka Mikołaja Herburta (etatowo 100 koni) i dysponująca kopiami rota husarska Jana Jordana (etatowo także 100 koni). Z nimi to, w pierwszej kolejności, starli się deli junacy. Zaczęło się od tego, że któryś deli, podjeżdżając pod szyk wojsk koronnych, zaczął wyzywać Polaków na harc. Z roty Herburta wyskoczył wtedy Stanisław Występ. Przypadł z boku do deli i pchnął go swoją rohatyną. Cios okazał się śmiertelny.

Warto w tym miejscu zrobić małą dygresję i przeanalizować sposób walki obu przeciwników. Deli junak dysponował kopią o konstrukcji analogicznej do kopii husarskiej. Była to długa broń drzewcowa – znacząco dłuższa od rohatyn kozackich. Dlatego frontalne starcie nie wchodziło w rachubę, o czym dobitnie świadczy inny epizod, do którego doszło jeszcze w trakcie tej samej wyprawy, lecz już po przybyciu wojsk koronnych do Chocimia, leżącego nad Dniestrem, czyli ówczesną granicą polsko – mołdawską. Wtedy to, w jednej z akcji, Mikołaj Sieniawski chciał wysłać do boju roty Temruka i Herburta. Ich rotmistrzowie odpowiedzieli, że nie sposób lekkozbrojnych kawalerzystów z rohatynami posłać przeciwko Turkom używającym kopii i tarcz, gdyż ci pierwsi nie mieliby szans. Temruk i Herburt zaproponowali, aby posłać przeciwko Turkom kopijników, gdyż kopijnicy z kopijnikami łacniej potykać się mogą. Sami zaś obiecali skoczyć na przeciwnika z innej strony. Sieniawski wysłuchał tej rady i posłał do boju husarzy Jana Jordana.

Oba te epizody są świetną ilustracją tego, o czym niemal wiek później pisał Aleksander Maksymilian Fredro:

„Bo kopija [husarska] dobra [jest] na spiśnika pieszego [pikiniera] niemieckiego, na husarzów węgierskich i tureckie dzidy, dla rozerwania i przesiągnienia [pik, kopii i dzid nieprzyjaciela] długością swoją; rohatyna zaś, o której się mówi [rohatyna wykonana z drzewa jodłowego, o długości 5 – 5,5 łokcia, czyli około 3 – 3,3 m], dobra [jest] na rajtara niemieckiego, na kozaka pieszego, na Tatarzyna konnego, bo dla lekkości tam i ówdzie łatwo się z nią obrócić. W ciągnieniu [marszu] zaś na sznurach z ramienia lewego może wisieć, żeby prawa ręka wolna była dla władania.”

Kopie husarzy polskich, dzięki swej długości, nadawały się do frontalnego starcia z nieprzyjacielem dysponującym długą bronią drzewcową. Ale nie można nimi było tak obracać, jak krótszą rohatyną. Ta ostatnia nadawała się do szybkich obrotów, do walki w rozsypce, do harcu, ale nie nadawała się do frontalnego starcia z przeciwnikami dysponującymi dłuższą bronią drzewcową. A takimi byli właśnie deli junacy. Stanisław Występ nie miał więc lepszego wyjścia, jak tylko zaatakować deli z boku.

Po zwycięskim starciu Występa, na pomoc powalonemu deli junakowi skoczyli jego towarzysze. Polacy nie zostawili triumfatora samemu sobie i również ruszyli do boju. Zaczęła się regularna bitwa, w której ze strony polskiej wzięła początkowo udział husaria Jana Jordana i kozacy Mikołaja Herburta. W którymś momencie włączyli się w nią kawalerzyści Stanisława Lanckorońskiego (rota owa liczyła sobie etatowo 50 koni), tracąc w walce jednego ze swoich ludzi, nazwiskiem Zebro (a może Żebro?).

Obserwujący zmagania rycerstwa polskiego z deli junakami Zygmunt Rożen, zwrócił się do głównodowodzącego, Mikołaja Mieleckiego, aby zezwolił mu i jego ludziom (około 50 kawalerzystów), włączyć się do walki. Mielecki zgodził się. Rożen rzucił się w najbardziej niebezpieczne miejsce – tam, gdzie stała czerwona chorągiew deli junaków.

Chorągiew w każdej armii była otoczona szczególną opieką. Broniono jej zażarcie, gdyż jej utrata okrywała i samego chorążego, i cały oddział hańbą. Do jej ochrony służyli specjalnie wyznaczeni ludzie. W tym przypadku, w pobliżu chorążego stali trzej deli junacy z kopiami. Co bardzo ważne – stali. I nie zdążyli rozpędzić koni wychodząc naprzeciw atakującego Rożna. Ten zaś tak szybko i sprawnie uderzył na chorążego, że uciął mu rękę i ze zdobytą chorągwią zaczął się oddalać. W międzyczasie trzej deli junacy uderzyli swoimi kopiami w Polaka, „ale iż nie z rospędu, przeto nie był od nich szkodliwie ranion”. Zygmunt Rożen wrócił więc do Mieleckiego ze zdobyczną czerwoną chorągwią deli junaków. Kim był człowiek, który dokonał tego wybitnego czynu?

***

Zygmunt Rożen herbu Gryf urodził się w 1531 roku, więc w chwili opisywanej tu walki miał 41 lat. Jak notuje jego szesnastowieczny biograf, Bartosz Paprocki, Zygmunt Rożen „prawie a cunabulis [od urodzenia] w sprawach się rycerskich ćwiczył, y wiele mu w nich szczęście służyło, a to naznaczniey [najbardziej] za wieku mego [za moich czasów].” Od lat 50. XVI wieku brał udział w rozlicznych wyprawach wojennych. W roku 1572 miał już w swojej karierze wojskowej i wyprawę do Mołdawii (1561 roku), i w jej trakcie, udany pojedynek z kopijnikiem, co również opisał Paprocki. Przytoczę ten opis w całości, gdyż pokazuje on i świetne wyszkolenie, i charakter, i znakomite opanowania konia przez Rożna:

„Gdy Despoth [Jakub Heraklides Despot], ktory się pisał Samiorum Dux, za pomocą Albrychta Łaskiego, sieradzkiego wojewody z domu Korab, na woiewodztwo wołoskie był prowadzon. Gdy im zaszedł z ludem Alexander woiewoda wołoski, tam naprzod w obyczaiu traktatow posłał Alexander, aby posłan był hetman w pole, ktoryby też z iego hetmanem o pokoiu traktował.

Wyiechał Racz Mihał hetman wołoski, ktory był posłan od Janusza krolewica na pomoc Alexandrowi woiewodzie, za ktorym pacholę z kopią [jechało]. Wyiechał też Zygmunt Rożen, iako hetman starszy nad ludźmi woiewody sieradzkiego, sam tylko. A gdy się iuż ku sobie przybliżali, dodał chłopiec Raczowi kopiey, skoczył do Rożna, Rożen do rusznice; uffaiąc żarkości konia swego, stanął, upatrzywszy czasu skoczył koniem w stronę [uskoczył na bok], [i dlatego] chybił go Racz [swoją kopią]; Rożen go z rusznice nie chybił, acz kulą przyprawną, iednak zbroia [Racza] nie puściła, wszakoż się przywłoka na nim [Raczu] zapaliła, ktorey ugasić nie mogł, począł uciekać, Rożen za nim aż do woyska; przebił się przez woysko wołoskie y węgierskie, z wielką żałością swych, był tam o ćwierć godziny, wszakoż serca swych ucieszył, gdy go potym zdrowego obaczyli, zdradę Raczowę przeklinaiąc.”

O charakterze Zygmunta Rożna świadczy także epizod z września 1574 roku. Wtedy to, w trakcie najazdu tatarskiego, będąc bardzo ciężko chory, poprosił hetmana Jerzego Jazłowieckiego o pozwolenie towarzyszenia armii koronnej. Jazłowiecki wyraził zgodę. Rożen, w asyście swojego 35-konnego pocztu, jechał na wozie tak długo, aż wieść przyszła, że Tatarzy są już blisko. Uprosił wtedy hetmana o dodatkowych 30 ludzi, zszedł z wozu, wsiadł na konia i na czele 65 ludzi ruszył do boju przeciwko około 300 Tatarom. Sam starł się z ich dowódcą. Po zażartej walce Tatarów rozbito, kładąc 52 trupem i ujmując 26. Reszta pierzchła z pola walki.

Jak widać, Zygmunt Rożen był urodzonym wojownikiem. Szkolony od dzieciństwa do walki, świetnie jeździł konno, znakomicie posługiwał się i rusznicą, i bronią białą. Brawurowy. Szukał okazji do walki w najbardziej niebezpiecznych miejscach, w czym nie przeszkadzała mu nawet ciężka choroba. Ten to polski szlachcic zdobył chorągiew deli junaków.

***

Zdobycie chorągwi było przełomowym momentem starcia. Gdy jej zabrakło, „Turcy [...] poczęli się mieszać”. Ostatecznie udało się ich wpędzić do rzeki. To był już koniec walk tego dnia. Po utracie „jednego ze swych znakomitych bojowników”, który „był w zawoju zielonym, [i] wiele w tej tam potrzebie [bitwie] a znacznie sobie poczynał”, po utracie około 400 innych deli junaków, dowódcy wojska Iwonii porzucili swój plan zablokowania armii koronnej w widłach rzek. Polacy ruszyli w dalszą drogę – w stronę Chocimia.

Dr Radosław Sikora
Håpet er vanligvis en dårlig leder, men et godt selskap underveis...
Dui Fischkepf a dr Nordsee kaschd jo garit vrschdo! Dui schwetzed no ergr wia d'Welscha!
Darovanému koni na zuby nekoukej!
Аватара пользователя
somnolent

 
Сообщения: 2908
Зарегистрирован: Пт апр 30, 2010 07:20
Откуда: ff104w98l
Язык(-и): endophasie

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение Олжас Сулейменов » Сб июн 15, 2013 19:43

somnolent писал(а):Нити писну, нити зуби шкрину. = Ни застонали, ни заскрипели зубами.

Вообще-то, это форма глагола настоящего времени в третьем лице множественного числа.

А по поводу литературного перевода первой песни поэмы, то Вам следует обратиться в библиотеку, так как в Сети доступен перевод лишь четвертой песни поэмы.
"Я обращаюсь ко всем, кто учит английский язык. Ну вы сначала русский-то выучите!" © Сергей Светлаков
Аватара пользователя
Олжас Сулейменов

 
Сообщения: 1340
Зарегистрирован: Чт июл 26, 2012 19:25
Откуда: Астана
Язык(-и): tr-ru, pl-ru, kz-ru

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение somnolent » Сб июн 15, 2013 19:54

Да. Именно так. Я ориентировался на польский стихотворный перевод.
Ani jęknęli, ani zębami zgrzytnęli.
(M.Zdziechowski "Odrodzenie Chorwacji w wieku XIX", 1902)
Håpet er vanligvis en dårlig leder, men et godt selskap underveis...
Dui Fischkepf a dr Nordsee kaschd jo garit vrschdo! Dui schwetzed no ergr wia d'Welscha!
Darovanému koni na zuby nekoukej!
Аватара пользователя
somnolent

 
Сообщения: 2908
Зарегистрирован: Пт апр 30, 2010 07:20
Откуда: ff104w98l
Язык(-и): endophasie

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение Filumena » Вс июн 16, 2013 22:58

Спасибо огромное, коллеги! Очень интересно было про заточников - я почему-то провела параллель с "заточёнными" и это сбило меня с толку. А оказались красавцы в перьях :)
Filumena

 
Сообщения: 2
Зарегистрирован: Пт авг 06, 2010 14:32
Откуда: Львов, Украина
Язык(-и): pl-ru-ua

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение somnolent » Вс июн 16, 2013 23:52

Заточник - это тот, который обязался что-либо сделать, или который поклялся, что-либо сделать.
Эти все слова на "ток", "тек", "точ", "теч" и многие др. чрезвычайно разнообразны и многозначны в славянстве.
Håpet er vanligvis en dårlig leder, men et godt selskap underveis...
Dui Fischkepf a dr Nordsee kaschd jo garit vrschdo! Dui schwetzed no ergr wia d'Welscha!
Darovanému koni na zuby nekoukej!
Аватара пользователя
somnolent

 
Сообщения: 2908
Зарегистрирован: Пт апр 30, 2010 07:20
Откуда: ff104w98l
Язык(-и): endophasie

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение Олжас Сулейменов » Пн июн 17, 2013 01:16

Saznajemo još da su se delije između sebe zvale zatočnici. U starijem srpskom jeziku zatočnik je bio čovek koji izaziva, zameće boj, onaj koji se zarekao da će izaći na megdan, megdandžija.

Перевод:
Узнаем еще, что делии между собой звались заточниками. В старом сербском языке заточником был человек, который вызывает, затевает бой; тот, который зарекся, что выйдет на поединок; участник поединка.
http://www.republika.co.rs/340-341/17.html
Turci ih nazivaju delijama, sto znaci ludi i smeli. Medjutim, izmedju sebe, oni se zovu zatocnici, sto na njihovom jeziku znaci: oni koji izazivaju ljude.

Перевод:
Турки их называют делиями, что значит сумасшедшие и смелые. Между тем, между собой они зовутся заточниками, что на их языке значит: те, которые вызывают людей.
http://forum.krstarica.com/showthread.p ... e-do-danas
"Я обращаюсь ко всем, кто учит английский язык. Ну вы сначала русский-то выучите!" © Сергей Светлаков
Аватара пользователя
Олжас Сулейменов

 
Сообщения: 1340
Зарегистрирован: Чт июл 26, 2012 19:25
Откуда: Астана
Язык(-и): tr-ru, pl-ru, kz-ru

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение somnolent » Пн июн 17, 2013 03:16

И это еще переведите:
zátočnīk m 〈V -īče, N mn -īci〉
1. retor. zast. onaj koji se obveže da će što učiniti (ob. izići na dvoboj); kletvenik
2. nosilac ideje o čemu; pobornik

А также проясните различия между zatočenik и zatočnik по значениям и диалектам. И тогда картина будет почти полной. (Абсолютно неполной конечно же, но все-таки...)
А еще Даниил Заточник был...
Håpet er vanligvis en dårlig leder, men et godt selskap underveis...
Dui Fischkepf a dr Nordsee kaschd jo garit vrschdo! Dui schwetzed no ergr wia d'Welscha!
Darovanému koni na zuby nekoukej!
Аватара пользователя
somnolent

 
Сообщения: 2908
Зарегистрирован: Пт апр 30, 2010 07:20
Откуда: ff104w98l
Язык(-и): endophasie

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение Олжас Сулейменов » Пн июн 17, 2013 10:38

zatočnik
1. ритор. арх. тот, кто обязуется сделать что-либо (обычно выйти на поединок); человек, дающий клятву
2. носитель какой-либо идеи; поборник

В сербскохорватско-словенском словаре дается значение:
zatoč по-словенски stava, что по-русски означает пари, заклад при пари
Изображение
"Я обращаюсь ко всем, кто учит английский язык. Ну вы сначала русский-то выучите!" © Сергей Светлаков
Аватара пользователя
Олжас Сулейменов

 
Сообщения: 1340
Зарегистрирован: Чт июл 26, 2012 19:25
Откуда: Астана
Язык(-и): tr-ru, pl-ru, kz-ru

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение somnolent » Пн июн 17, 2013 10:47

Ну дык. Молодец-садись-пять.
Håpet er vanligvis en dårlig leder, men et godt selskap underveis...
Dui Fischkepf a dr Nordsee kaschd jo garit vrschdo! Dui schwetzed no ergr wia d'Welscha!
Darovanému koni na zuby nekoukej!
Аватара пользователя
somnolent

 
Сообщения: 2908
Зарегистрирован: Пт апр 30, 2010 07:20
Откуда: ff104w98l
Язык(-и): endophasie

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение somnolent » Пн июн 17, 2013 10:49

Filumena писал(а):я почему-то провела параллель с "заточёнными"

Это у Олжаса ниже в продемонстрированной словарной статье (там есть о тех, кто под замком)
Håpet er vanligvis en dårlig leder, men et godt selskap underveis...
Dui Fischkepf a dr Nordsee kaschd jo garit vrschdo! Dui schwetzed no ergr wia d'Welscha!
Darovanému koni na zuby nekoukej!
Аватара пользователя
somnolent

 
Сообщения: 2908
Зарегистрирован: Пт апр 30, 2010 07:20
Откуда: ff104w98l
Язык(-и): endophasie

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение somnolent » Пн июн 17, 2013 11:06

Извините, не "ниже", а "выше" в продемонстрированной словарной статье.
Håpet er vanligvis en dårlig leder, men et godt selskap underveis...
Dui Fischkepf a dr Nordsee kaschd jo garit vrschdo! Dui schwetzed no ergr wia d'Welscha!
Darovanému koni na zuby nekoukej!
Аватара пользователя
somnolent

 
Сообщения: 2908
Зарегистрирован: Пт апр 30, 2010 07:20
Откуда: ff104w98l
Язык(-и): endophasie

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение Олжас Сулейменов » Пн июн 17, 2013 11:20

Вообще-то, Иван Мажуранић (хорв. Ivan Mažuranić) — хорватский поэт. И я учил только сербский, но получается, что перевожу со всех языков бывшей СФРЮ (в СФРЮ официально использовалась латиница, в отличие от Республики Сербии, где используются официально кириллица и неофициально латиница).
"Я обращаюсь ко всем, кто учит английский язык. Ну вы сначала русский-то выучите!" © Сергей Светлаков
Аватара пользователя
Олжас Сулейменов

 
Сообщения: 1340
Зарегистрирован: Чт июл 26, 2012 19:25
Откуда: Астана
Язык(-и): tr-ru, pl-ru, kz-ru

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение somnolent » Пн июн 17, 2013 11:33

Потрясающе! :)
Håpet er vanligvis en dårlig leder, men et godt selskap underveis...
Dui Fischkepf a dr Nordsee kaschd jo garit vrschdo! Dui schwetzed no ergr wia d'Welscha!
Darovanému koni na zuby nekoukej!
Аватара пользователя
somnolent

 
Сообщения: 2908
Зарегистрирован: Пт апр 30, 2010 07:20
Откуда: ff104w98l
Язык(-и): endophasie

Re: Помогите перевести с сербского

Сообщение Олжас Сулейменов » Пн июн 17, 2013 14:44

Можете также обратиться за профессиональным переводом к носителям сербскохорватского на http://lingvoforum.net/
Там среди форумчан есть серб из Белграда, прекрасно владеющий русским, и языковед-славист, учащийся в Польше и так же прекрасно владеющий русским на уровне носителя (по национальности хорват), ну и другие любители славянских языков.
"Я обращаюсь ко всем, кто учит английский язык. Ну вы сначала русский-то выучите!" © Сергей Светлаков
Аватара пользователя
Олжас Сулейменов

 
Сообщения: 1340
Зарегистрирован: Чт июл 26, 2012 19:25
Откуда: Астана
Язык(-и): tr-ru, pl-ru, kz-ru



Словари русского языка

www.gramota.ru
Словарь Мультитран
Язык

Вернуться в Сербский, хорватский, боснийский и черногорский языки

Кто сейчас на конференции

Сейчас этот форум просматривают: нет зарегистрированных пользователей и гости: 1